Campiglia (dei Berici) è un villaggio posto a pochi chilometri da Finale di Agugliaro. La famiglia nobile Repeta vi possedeva diverse proprietà e una casa dominicale. Intorno alla metà del Cinquecento Francesco di Galeazzo Repeta commissionò a Palladio l’esecuzione di una villa che purtroppo nel Seicento fu distrutta da un incendio. Si riporta il testamento di Francesco Repeta che sembra ripetere i moduli già riscontrati in altri coeve disposizioni testamentarie. L’istituzione di un fedecommesso è rivolta al figlio Mario e ai sui discendenti maschi. E, nel caso dell’estinzione di questo ramo, il fedecommesso è esteso ad altri due colonnelli del lignaggio. L’esclusione delle figlie è però accompagnata dal legato che dispone per loro una dote congrua (che si prevede debba aumentare con la loro età). E’ comunque interessante anche in questa disposizione testamentaria una certa attenzione nei confronti dei figli naturali. Nel caso dell’estinzione di tutti i rami legittimi, all’eredità sarebbero subentrate le figlie legittime di Francesco, insieme al suo figlio naturale Curio, al quale viene pure riservata la casa dominicale. Il testamento di Francesco Repeta attesta dunque la diffusione del concubinato ancillare, un forte radicamento, ancora nella prima metà del Cinquecento, di molte famiglie nobiliari nei villaggi in cui detenevano le loro proprietà. La connotazione ideologica del lignaggio è dunque compensata da quello che possiamo definire mondo delle emozioni e delle relazioni affettive, in cui rientrano di certo le figlie, nei confronti delle quali quasi tutti i testatori si preoccupano che siano dotate secondo le facoltà della famiglia. L’elemento rurale è pure sottolineato dalla disposizione del luogo della sepoltura. Non sono pochi infatti i testatori nobili che prevedono che il loro corpo sia sepolto nella chiesa parrocchiale del luogo, presso la quale dispongono sia costruita una tomba di famiglia.

(Trascrizione a cura di Cristina Setti)

A.S.VI., Fondo Notai, Felice Mosto, s. 6583, a. 1556, c. nn..

1556, Indictione 14, Die Sabbati X Octobris, Vincentiae, in camino terraneo domus Mag.ri equitis d. Nicolae de Fracanzanis, existente a parte versus stratam.

Presentibus spectabilibus ill. dominis[:] domine Hieronimo Trissino quondam d. Aloysii, d. Johanne Baptista de Paiellis q. d. [SPAZIO VUOTO], d. Marcello de Borsellis, d. Joanne de Vello, d. Camillo a’ Vulpe q.d. Francisci, d. Fabio de Moncia et egregio viro Alexandro de Franchis q. Gasparis de Firmo habitatore in domo dicti d. Fabii, testibus vocatis et ab infrascripto d. testatore [proprio] rogatis. ___________________________

[NOTA A MARGINE, indica probabilmente la richiesta di copia del testamento: “1576. 5. Decembris, f. cop. M.co d. Francisco q. Marci, d. Nicolae de Repetis”; poco più sotto c’è un’altra piccola nota cancelleresca, ma incomprensibile]

D. Franciscus q. Mag.ri equitis d. Galeacii de Repetis, sanus per [Christi] gratiam mente et intellectu, haud aeger corpore, nolens ab intestato decedere dispositionem bonorum suorum, per presens [tempus] nuncupatum testamentum sine [scriptis?] facere periuravit et fecit in hoc modum:

In primis namquam animam suam, quando ex hoc seculo migrabit, summo et onnipotenti deo et toti celesti curiae humiliter et devoter comandavit, corpus vero suum sepeliri iussit in Ecclesia Sancti Petri de Campilia in deposito ibi faciendo.

Item reliquit dominabus Margaritae et Nicolosae eius filiabus legitimis et naturalibus ducatorum tria millia per quaquam ipsarum, per earum dotibus et eis ut utrique ipsarum dandibus nupserint hoc modo: ducatos mille per quanquam ad manum, et reliquum ad ducatos ducentos in anno sine interesse, et si una duarum eius filiarum decederet antequam nuberet, quod alteram habeat ducatorum quatuor millia in totum, qui solvantur modo praedicto; declarando quod d. Marius eius filius et heres eas debet maritare quod citius pri(us) poterit, et si eas non maritabit antequam habeant annos 20, quod tunc dictae eius filiae habeant et habere debeant ducatorum quatuor millia per quanquam, solvendorum ut supra. Et si eas non maritabit antequam habeant annos vigintiquinque, quod tunc ipsae eius filiae habeant ducatorum quinque millia per quanquam, solvendorum modo praedicto, et si dictae eius filiae non possent stare cum dicto d. Mario eius filio, tunc iussit quod, stantibus illis in aliquo monasterio moni(acaliter), habeant et habere debeant ducatos quinquaginta per quanquam singulis annis et alimento usque quo maritabiuntur; quae tum maritentur cum consensu dicti d. Marii et commissariorum seu maioris praedictorum eorum, cum si vellent stare alibi quam in aliquo monasterio, tunc iussit quod nihil inter(cessuri?) seu alimenti habeant, nec possit dictus Marius <….> eas a<….> ad aliquid eis dandum nomine alimentorum vel inter(?).

Item reliquit M.cae d. Claudiae de Inse(bris) eius uxori omnia eius vestimenta et ornamenta, nec non et ducatorum quingento de bonis suis, interam eius dotem, quae si decesserit sine fillis, dicti ducati revertantur ad heredes dicti d. testatoris.

Item reliquit Curio eius filio naturali ducatos sexcentos ei dandos cum fuerit aetatis annorum 20; iubens quod interim quod decentos datur, et si decesserit sine filiis legitimis et naturalibus, dicti ducatorum 600 revertavit ad heredes dicti d. testatoris.

Item reliquit Zaneto q. Dominici Molendriarii [NOTA A MARGINE SU ZANETO, incomprensibile] a’ populario, eius famulo, domum ubi ipse Zanetus die presente habitat; vel ducatos centum quinquaginta in electione infrascripti d. Marii eius filii et heredis qui Zanetus non possit expelli de dicta domo, nisi ei solutis dictis ducatis 150.

Item reliquit Baptistae Picolino casonum ubi stat die presente Iacobus Girardellus, positum in pertinentis Campiliae in Gota delle Marpegane, sive ducatorum quinquaginta, in electione dicti Marii qui Baptista non possit expelli de dicto casono nisi ei solutis dictis ducatorum 50.

Item reliquit d. P… lucem officianti in Villa Campilia ducatorum quatuor et sta(t..ia) quatuor fr.li in anno donec vixerit.

In [conclusione] autem suis bonis mobilibus et immobilibus, iuribus et actionibus tam praesentis quam futuris, heredem suum universalem instituit d. Marium eius filium legitimum et naturalem. Et ei substituit omnes eius filios et descendentes in infinitum masculos tum legitimos et naturales et de vero et legitimo matrimonio natos, et de gradu in gradum nascituros in infinitum ordine successorio in stirpes et non in capita salva gradus praerogativa, excludendo feminas, quas voluit quod decenter dotari, et si dictus eius filius decesserit sine filiis masculis legitimis et naturalibus, tunc et eo causam voluit et mandavit quod Mag.ca d. Ludovica eius soror, uxor de Paielli de Paiellis, si aderit habeat et habere debeat de bonis suis ducatorum mille, et si non aderit habeantur et haberi debeant per eius filios; dictaeque d. Margarita et Nicolosa eius filiae habeant et habere debeant alios ducatos mille per quaquam ultra omnia eis legata ut supra, eis solvendos ad ducatorum ducentos in anno et si non aderint, habeant per eos filios; et in reliquis bonis, dotatis prius filiabus dicti d. Marii si quas habuerit, iuxta vires facultatis et avitorum morem, substituit d. Camillum et d. Bernardinum quondam d. Ludovici q. Repetis, eius germanos, equaliter et equis portionibus: [NOTA A MARGINE: si aderant et si non aderant] eorum liberos et descendentes masculos tum legitimos et naturales et de vero et legitimo matrimonio natos et procreatos, et de gradu in gradum nascituros et procreandos in stirpes et non in capita salva gradus praerogativa, excludendo feminas et omnes qui non essent procreati et nati de legitimo matrimonio et qui essent legitimati per subsequentem matrimonium, vel per rescripta, quia eius intentio est quod tales numquam possint succedere nec aliquid habere de bonis suis. Et deficientibus dictis d. Camillo et d. Bernardino sine filis masculis legitimis et naturalibus, qui postea decederent sine filiis et descendentibus masculis ut supra, tunc cum eo causam substituit Ma.cum equitem d. Nicolam de Repetis, <et sive>[CANCELLATO, CON NOTA A MARGINE: si aderit et si non aderit], eius liberos et descendentes masculos tum legitimos et naturales et de vero et legitimo matrimonio natos et procreatos, et de gradu in gradum nascituros et procreandos in infinitum ordine successorio salva gradus praerogativa, excludendo feminas et omnes illos qui procreati et nati non essent de legitimo matrimonio et qui essent legitimati per subsequentem matrimonium, vel per rescripta ut supra, quia noluit per <…> possint umquam aliquid habere de bonis suis. Deficientibus vero dictus d. Camillo et d. Bernardino et eorum descendentibus indictis, tunc et eo causam ex h(inc) voluit et mandavit quod eius domus domenicalis de Campilia sit et esset debeat dicti Curii eius filii naturalis <et sive> eius descendentium legitimorum et naturalium ut supra, quodque de reliquo eius facultatis fiant quatuor partes, una quae sit dictae d. Margaritae eius filiae sive descendentium suorum, alia sit dictae d. Nicolosae secundae eius filiae, sive descendentium suorum; et alia sit per praedictam d. Ludovicam eius sororem sive descendentium suorum; et alia sit dicti Curii sive descendentium suorum. Dum nostro omnes venientes ad successiones sint legaliter et naturaliter atque de vero et legitimo matrimonio nati et procreati ut supra. Et si altera dictarum eius filiarum decederet sine filis, tunc ut eo causam eius portio dividatur equaliter inter altram eius filiam et dictam d. Ludovicam, et per filium Curium.

Et deficientibus omnibus vocatis ad hoc testamentum ut supra, voluit et domandavit quod omnia eius bona deveniant in praedictam d. Ludovicam si aderit, et si non aderit in eius descendentes; mandans quod ipsa d. Ludovica non possit privare filios commissarios autem et exequitores huius sui testamenti et ultimam voluntatis reliquit et esse voluit Ma.cum d. Jacobum q. Nobilis Domini Hieronimi de Priolis patria(rcam?) Venetum, d. Paiellum de Paiellis eius sororis, dictum eq. d. Nicolam Fracanzanum, sp. Ill. doct. d. Nicolam de Nigris, praedictos d. Camillum, d. Bernardinum et d. Nicolaum de Repetis, ac d. Marchiotum Rusticellum, de quibus admodum confidit, iubens tamen quod non possint quicquid facere sine assensu dicti Ma.ci d. Jacobi de Priolis.

Et hoc voluit esse suum ultimum testamentum_________________________________________